🚜 خاک: حلقه گمشده در کشاورزی ایران

خاک‌ها مخلوطی از مواد معدنی و آلی می‌باشند که از تجزیه و تخریب سنگ‌ها در نتیجه هوازدگی به وجود آمده‌اند. شاخص‌های مهم یک خاک بارور و حاصل خیز شامل اندازه دانه های خاک، PH، میزان مواد آلی و معدنی می‌باشد.

خاک‌های کشور به واسطه پایین بودن میانگین بارندگی، و مصرف بی رویه کود های شیمیایی، به سمت افزایش میزان قلیایی و شوری، بیش بود مواد کودی، و کاهش میزان مواد آلی رفته، و این امر موجب کاهش چشمگیر حاصلخیزی، و میزان برداشت گردیده است.

1. خاک، قلمرو ریشه و اجزای اصلی آن

یک خاک بارور و مناسب برای کشاورزی، از ۴ بخش اصلی و مهم، با شاخص‌های ذیل می‌باشد:

• ۴۵% مواد معدنی و ۵% ماده آلی

• ۲۵% رطوبت و ۲۵% هوا

در ادامه بررسی خواهد شد که چگونه نقش مواد آلی مهم‌ترین بخش از بخش‌های چهارگانه فوق را به خود اختصاص می‌دهد.

برجسته‌ترین نهاده‌های آلی، شامل انواع مشتقات هیومیکی، فولویکی، عصاره جلبک‌های دریایی و اسیدهای آمینه می‌باشند، که نقش و کاربرد این مواد در احیای خاک، افزایش کیفی و کمی محصولات کشاورزی و توسعه پایدار کشاورزی، به تفصیل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.برای دیدن انواع محصولات هیومیک اینجا کلیک کنید.

2. معرفی اسیــــد هیـــومیک (معجزه ارگانیک)

اسید هیومیک یک ماده آلی طبیعی است که از تجزیه و تخریب مواد آلی موجود در خاک، رسوبات و دیگر منابع طبیعی تولید می‌شود. اسید هیومیک در صنعت کشاورزی، انقلابی بزرگ در مراقبت از گیاهان ایجاد کرده است. این ماده ارگانیک که از منابع طبیعی به دست می‌آید، مجموعه‌ای از مزایای بی‌نظیر برای رشد و سلامت گیاهان داشته، و به عنوان یک راه حل مطمئن در تقویت و باروری خاک، و افزایش جذب مواد مغذی در گیاهان شناخته شده است.

2.1. منشاهای اصلی اسید هیومیک

• لئوناردیت: نوعی زغالسنگ قهوه‌ای نرم که غنی‌ترین منبع اسید هیومیک است و به دلیل غلظت بالا در کشاورزی استفاده می‌شود.

• لیگنیت: نوعی زغالسنگ نرم و کم‌کیفیت‌تر نسبت به لئوناردیت که به عنوان منبع ثانویه استفاده می‌شود.

• کمپوست و بقایای گیاهی: از تجزیه مواد آلی در شرایط طبیعی یا کنترل‌شده تشکیل می‌شود و در تولید کودهای ارگانیک و بهساز خاک کاربرد دارد.

• رسوبات هیومیکی: رسوبات آلی موجود در بستر دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها.

• خاک‌های غنی از مواد آلی (هوموس): خاک‌هایی که مقادیر بالایی از هوموس دارند.

3. تفاوت اسید هیومیک و هیومات پتاسیم

نتیجه‌گیری مقایسه

اسید هیومیک بیشتر برای بهبود کلی و بلندمدت خاک استفاده می‌شود، در حالی که هیومات پتاسیم به دلیل حلالیت و سرعت عمل بالاتر، برای تغذیه مستقیم گیاهان و نتایج سریع‌تر مناسب‌تر است.

4. مزایای اساسی اسید هیومیک

اسید هیومیک مجموعه‌ای از مزایای حیاتی را برای سلامت خاک و گیاه فراهم می‌کند:

4.1. افزایش فعالیت میکروبی و جذب عناصر مغذی

• تحریک رشد باکتری‌های مفید: مواد آلی برای رشد و تکثیر میکروارگانیسم‌ها ضروری هستند. میکروارگانیسم‌ها با ترشح مواد اسیدی به انحلال و آزاد سازی عناصر مغذی کمک می‌کنند.

• افزایش جذب عناصر: اسید هیومیک به عنوان یک کلاتور طبیعی عمل می‌کند و مواد مغذی را قابل دسترس‌تر کرده و از شسته شدن آن‌ها جلوگیری می‌نماید.

• ظرفیت تبادل کاتیونی (CEC): ظرفیت خاک برای نگهداری کاتیون‌ها (عناصر غذایی) افزایش یافته و عناصر بیشتری در اختیار ریشه قرار می‌گیرند.

4.2. بهبود ساختار خاک و مدیریت آب

• افزایش ظرفیت نگهداری آب: مواد آلی مانند اسفنج عمل کرده که تا ۹۰ درصد وزن خود قابلیت نگهداری آب را دارند. به ازاء هر ۱ درصد ماده آلی، ۲۰ تا ۳۰ درصد ظرفیت نگهداری آب افزایش می‌یابد.

• کاهش فرسایش و نیاز آبیاری: افزایش ماده آلی موجب افزایش خاکدانه‌ها (میکروگرانوله‌ها) شده و ۳۳-۲۰ درصدی فرسایش را کاهش می‌دهد.

• بهبود نفوذپذیری: اسید هیومیک با اتصال ذرات خاک و فاصله دادن ذرات رس در خاک‌های سنگین، نفوذ آب و هوا را افزایش می‌دهد.

4.3. متعادل سازی PH و تقویت سیستم گیاهی

• متعادل سازی PH خاک‌های قلیایی: هیومیک ساختار اسیدی داشته و به کاهش قلیایی خاک کمک می‌کند.

• توسعه رادیکال‌های آزاد: توسعه رادیکال‌ها به عنوان مولکول‌های سیگنال‌دهنده، پاسخ‌های گیاه به تنش‌های محیطی را افزایش می‌دهد.

• افزایش مقاومت به تنش‌ها:

  • تنش شوری: مانند یک اسفنج عمل کرده و املاح محلول مانند کلرور سدیم را جذب می‌نماید.

  • تغییرات دمایی و سرما: با حفظ رطوبت و تیره‌تر کردن رنگ خاک (جذب انرژی بیشتر)، مقاومت به سرما را افزایش می‌دهد.

  • انواع بیماری‌ها: با تولید آنتی‌بیوتیک‌ها و آلکالوئیدها توسط میکروارگانیسم‌های مفید و افزایش ضخامت دیواره سلولی، مقاومت را بالا می‌برد.

• تقویت رشد:

  • تقویت جوانه زنی بذر: با افزایش متابولیسم و حفظ رطوبت و گرما در خاک.

  • توسعه ریشه و پنجه زنی: حجم ریشه را چندین برابر افزایش داده و تکثیر سلولی را در کل گیاه بالا می‌برد.

  • سنتز پروتئین و کلروفیل: به فرآیند فتوسنتز بهینه‌تر کمک می‌کند.

4.4. مدیریت کود و محیط زیست

• افزایش کارایی کودها: با افزایش تأثیرگذاری مواد مغذی موجود در خاک، نیاز به کودهای شیمیایی کمتر می‌شود.

• تعدیل مسمومیت خاک: به کاهش مسمومیت خاک و گیاه با ایجاد ترکیب و کمپلکس نامحلول با سموم و فلزات سنگین کمک می‌کند.

5. راهنمای کاربرد اسید هیومیک

5.1. مقدار مصرف

• اسید هیومیک (جامد): حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار.

• هیومات پتاسیم (محلول): بسته به کیفیت، از ۱ تا ۵ کیلوگرم در هکتار.

5.2. زمان و روش‌های استفاده

• بهترین زمان: قبل از کاشت یا در مراحل اولیه رشد گیاهان.

• روش‌های کاربرد:

  • اسید هیومیک (بهساز خاک): به صورت زیر کشت در مزارع، یا چالکود زمستانه در باغات.

  • هیومات پتاسیم (محلول): به صورت محلول در آب و استفاده از طریق کودآبیاری (قطره‌ای) یا به صورت پودر/پرک/گرانول پس از شخم در خاک.